OSMANLI’DA TOPLUM YAPISI
Osmanlı Toplumunun Etnik Yapısı
- Osmanlı Devleti kurulduğunda halkının tamamı Türktü. Sonraki dönemde toprak genişlemesi sonucu bir çok farklı etnik kökenden ulus Osmanlı yönetimine girdi. Osmanlı Devleti çok uluslu bir imparatorluğa dönüştü.
NOT: Bu çok uluslu yapının çatırdayarak, Osmanlı Devletinin parçalanmasına neden olan en önemli dış gelişme Fransız ihtilalidir.
Osmanlı Toplumunun Dini Yapısı
- Osmanlı Devletinde yönetime katılmayan, geçimini tarım ve sanayi alanında üretim yapmak ve ticaretle uğraşmak yoluyla sağlayan ve devlete vergi veren halka Reaya deniliyordu. Reaya çeşitli din,dil ve ırklara mensup topluluklardan oluşuyordu.
- Osmanlı Devletinde Millet kavramı günümüzdeki anlamından farklıydı. Aynı din ve mezhepten gelen topluluklar bir "millet" sayılıyordu. Buna göre Müslümanlardan başka 3 temel millet daha vardı: Ortodokslar, Ermeniler ve Yahudiler
Yerleşim Durumuna Göre Osmanlı Toplumu
a) Şehirde Yaşayanlar:
- Osmanlı Devletinde şehirlerde yaşayan halkı mesleklerine göre 4 grupta inceleyebiliriz:
1. Askeriler (Umera)
2. Tacirler(Tüccar)
3. Esnaf ve zanaatkarlar
4. Diğer gruplar
Ahilik Teşkilatı:
i öderlerdi. - Anadolu'da 13. yüzyılda yayılmış olan esnaf, zanaatkâr ve işçileri toplayan teşkilattır. Anadolu Selçuklu Devletinin sosyal düzeninin sağlanmasında ve Osmanlı devletini kuruluşunda etkili olan ahîlik teşkilatı dinî, ahlakî, sosyal ve ekonomik bir nitelik taşıyordu.
- Ahîlikte her mesleğin bir pîri ve pîr çevresinde toplanan meslek sahipleri vardı. Bu meslek sahiplerinin güven, doğruluk, tövbe ve hidayet gibi kurallara uyma zorunluluğu vardı.
Lonca Teşkilatı:
- Osmanlı toplumunda esnaflar LONCA adı verilen teşkilatlara sahiptiler. Her esnaf muhakkak bir loncaya kayıtlı olur, loncasının koruması ve denetimi altında bulunurdu.Bugünkü tabipler odası, mimarlar odası, şoförler cemiyeti gibi...
- Dükkan açma hakkına GEDİK denilirdi. Gedik'e sahip olmak için çıraklık, kalfalık yapıp, ustalık belgesini almak gerekirdi.
Loncaların başlıca görevleri şunlardı:
1. Üye sayısını, üretilen malların kalitesini,fiyatını belirlemek.
2. Esnaf arasındaki haksız rekabeti önlemek
3. Esnaf ile devlet arasındaki ilişkileri düzenlemek
4. Üyelerine kredi vermek.
Diğer Gruplar:
- Osmanlı şehirlerinde Askerîler, tacîrler ve esnaflardan başka meslek ve toplum grupları da vardı. Bunların başlıcalar; yabancı tüccarlar, seyyahlar, yabancı ülke temsilcileri, köyden kente göç etmiş işsizler, seyyar satıcılardır
b) Köylerde Yaşayanlar:
- Köylerde yaşayanları şöyle gruplayabiliriz:
1. Çiftçiler: Bunlar dirlik sahiplerinden veya devletten aldıkları 50.150 dönüm arasında ÇİFTLİK denilen toprakları işlerlerdi. Ürün vergisi olarak "Öşür" veya "haraç" vergisini öder, toprak vergisi olarak da ÇİFT RESMİ’Nİ verirlerdi.Üç yıl toprağını ekmeyen veya terk eden çiftçinin toprağı başkasına verilirdi. Bu takdirde bu kişiden ÇİFTBOZAN AKÇESİ adıyla bir vergi alınırdı.
2. Tımar Beyleri: Köylerde yaşayan beyler, çiftçinin denetimini yapar, güvenliği sağlarlardı.
3. Muaflar: Köylüler arasında hiç vergi vermeyen veya çok az verenlere " MUAF " denirdi. Derbentçiler, emekli sipahiler, kalelerde görev yapanlar, din görevlileri, ilim adamları muaflar içinde yer alıyordu.Osmanlılarda Toplum
Toplum yaşantısında İslamı Planlar öndeydi.Devletin düzenleyecisi şeriattır.Şearitın kurucusu hükümdarlıktır.Ordunun beslenmesi için server gerekir.Bu serveti sağlıyabilmek için bolluk ve huzur içinde yaşanyan halka sahip olunmalıdır.Halkın bolluk ve huzur içinde yaşaması adaletle yönetilmesine bağlıdır.
Osmanlı Devletinde toplum Askeri Sınıf ve Reaya olarak ikiye ayrılırdı.Bu sınıfılar Askeri ve Reaye idir.Askeri yönetenleri, Reaye isede yönetilen halkı oluşturuyordu.
Askeri Sınıf
Askeri sınıf devlet için çalışan kimselerdi.Bu sınıfa mensup kişiler vergi vermezdi.Kendi arasında sınıflara ayrılırdı buınlar ;
Seyfiye
Arapçadan gelme seyf kelimesinden türemiştir ve kılıç anl***** gelir.Temeli kapıkulu ve tımar sistemine dayanırdı.görevleri ise halkı refah ve adalet içinde yönetmekti.Yaptıkları hizmet karşılığında devletten toprak alırlardı.
Bu gruba dahil olanlar ; Kapıkulu askerleri, tımarlı sipahiler, azaplar, subaşılar, beylerbeyleri, vezirler…
Diğer isimleri ise; Ehl-i örf, Ehl-iseyf, ümera
İlmiye
Askerin sınıfın ikinci kısımıdır.Bu bölüme mensup olan kişiler adalet ve eğitim işleriyle uğraşırlardı.İslam dininin esaslarını yerine uyarlar ve ona göre yönetim işlerini üstlenirlerdi.Bu bölümeden olan kişiler noterlik, yargıçlık, mahalli yönetim, kadılık, tıp uzmanları, müderris, imam, müezzin eğitim elemanlığı gibi işleri yaparlardı. .Bu sınıf şuan ki üniversite statüsünde olan medreselerde yetişirlerdi.Bu sınıfa mensup olmak için arapça bilmek şarttı.
Bu sınıfı divanda Şeyhülislam temsil ederdi.
Bu sınıfın diğer adı; ehl-i şer
Kalemiye
Askeri sınıfın son mensubudur ve sınıfdaki kişiler devlet kalemlerinde çalışan memurlardan oluşurdu.Devletin üst sınıf bürokratlarını bu sınıftakiler oluştururdu.
2- Reaya
Bu sınıfdaki kişiler günlük yaşamada yönetimle alakası olmayan kişilerden oluşuyordu ve Askeri sınıf tarafında yönetiliyordu.Özellikleri ise;
* Devlete vergi veriyorlar
* Yönetimde hakları yok
* Geçimini tarım, hayvancılık, ticaret, sanaayi ile sağlıyorlardı.
Yerleşim bakımında Osmanlı Devleti yönetimde olduğu gibi Köylüler ve Şehirliler diye sınıflara ayrılıyorlardı.
Şehirliler
Osmanlıda Şehirler önemli bir yer tutuyordu.Siyasi, askeri bütün işler buralarda yapılırdı.Şehirlerin nufüsü 8-10 binin altındaydı ama İstanbulun nufüsü, 700 bin kişi ile Avrupanın en büyük şehiri idi.Şehirde yaşan halklarda kendi aralarında 4 sınıfa ayrılırdı bunlar,
* Askeriler
* Tacirler
* Esnaf
* Diğerleri…
Askeriler
Bu sınıfa mensup olan kişiler yönetimde rol oynarlardı.Bunlar, beylerbeyi, sancakbeyi, subaşı, defterdar…
Tacirler
Osmanlı Devleti ticaret yolları üzerinde olduğunda tacirlikde gelişmiştir.En önemli yerleri ise İstanbul, Trabzon, Kahire, İskenderiye, Şam, Selanik…
Esnaflar
Şehir halkının büyük bir kısımını oluşturuyorlardı.Hammaddeyi işlerler ve ürettikleri malları satarlardı.Günümüzde olduğu gibi çırak, usta, kalfa gibi kendi aralarında sınıfları vardı.İşe çıraklıkdan başlanır sonra kalfa, usta , şeyh, nakip, duacı, çavuş, yiğitbaşı, ve kethüdalığa kadar yükselinebilirdi. Üst seviyedekiler alt seviyede olanları denetim altında tutarlardı.
Diğer Gruplar
Diğer gruplar ise işsizler, göçebeler, seyyar satıcılar ve günümüzdeki ipsiz sapsız kimsele yer alıyordu.
Köylüler
Osmanlı Toplumunun büyük bir kısımı köylerde yaşıyorlardı.Köyde yaşayan halka devletin verdiği raaiyyet çiftliği vardı.Köylüler bu toprakları eker biçer ve karşılığında sipahiye vergi öderlerdi.Bu toprağı devremezlerdi.Bunun dışında Tımar Sistemi ile üretim sağlanırdı.
- Osmanlı Devleti kurulduğunda halkının tamamı Türktü. Sonraki dönemde toprak genişlemesi sonucu bir çok farklı etnik kökenden ulus Osmanlı yönetimine girdi. Osmanlı Devleti çok uluslu bir imparatorluğa dönüştü.
NOT: Bu çok uluslu yapının çatırdayarak, Osmanlı Devletinin parçalanmasına neden olan en önemli dış gelişme Fransız ihtilalidir.
Osmanlı Toplumunun Dini Yapısı
- Osmanlı Devletinde yönetime katılmayan, geçimini tarım ve sanayi alanında üretim yapmak ve ticaretle uğraşmak yoluyla sağlayan ve devlete vergi veren halka Reaya deniliyordu. Reaya çeşitli din,dil ve ırklara mensup topluluklardan oluşuyordu.
- Osmanlı Devletinde Millet kavramı günümüzdeki anlamından farklıydı. Aynı din ve mezhepten gelen topluluklar bir "millet" sayılıyordu. Buna göre Müslümanlardan başka 3 temel millet daha vardı: Ortodokslar, Ermeniler ve Yahudiler
Yerleşim Durumuna Göre Osmanlı Toplumu
a) Şehirde Yaşayanlar:
- Osmanlı Devletinde şehirlerde yaşayan halkı mesleklerine göre 4 grupta inceleyebiliriz:
1. Askeriler (Umera)
2. Tacirler(Tüccar)
3. Esnaf ve zanaatkarlar
4. Diğer gruplar
Ahilik Teşkilatı:
i öderlerdi. - Anadolu'da 13. yüzyılda yayılmış olan esnaf, zanaatkâr ve işçileri toplayan teşkilattır. Anadolu Selçuklu Devletinin sosyal düzeninin sağlanmasında ve Osmanlı devletini kuruluşunda etkili olan ahîlik teşkilatı dinî, ahlakî, sosyal ve ekonomik bir nitelik taşıyordu.
- Ahîlikte her mesleğin bir pîri ve pîr çevresinde toplanan meslek sahipleri vardı. Bu meslek sahiplerinin güven, doğruluk, tövbe ve hidayet gibi kurallara uyma zorunluluğu vardı.
Lonca Teşkilatı:
- Osmanlı toplumunda esnaflar LONCA adı verilen teşkilatlara sahiptiler. Her esnaf muhakkak bir loncaya kayıtlı olur, loncasının koruması ve denetimi altında bulunurdu.Bugünkü tabipler odası, mimarlar odası, şoförler cemiyeti gibi...
- Dükkan açma hakkına GEDİK denilirdi. Gedik'e sahip olmak için çıraklık, kalfalık yapıp, ustalık belgesini almak gerekirdi.
Loncaların başlıca görevleri şunlardı:
1. Üye sayısını, üretilen malların kalitesini,fiyatını belirlemek.
2. Esnaf arasındaki haksız rekabeti önlemek
3. Esnaf ile devlet arasındaki ilişkileri düzenlemek
4. Üyelerine kredi vermek.
Diğer Gruplar:
- Osmanlı şehirlerinde Askerîler, tacîrler ve esnaflardan başka meslek ve toplum grupları da vardı. Bunların başlıcalar; yabancı tüccarlar, seyyahlar, yabancı ülke temsilcileri, köyden kente göç etmiş işsizler, seyyar satıcılardır
b) Köylerde Yaşayanlar:
- Köylerde yaşayanları şöyle gruplayabiliriz:
1. Çiftçiler: Bunlar dirlik sahiplerinden veya devletten aldıkları 50.150 dönüm arasında ÇİFTLİK denilen toprakları işlerlerdi. Ürün vergisi olarak "Öşür" veya "haraç" vergisini öder, toprak vergisi olarak da ÇİFT RESMİ’Nİ verirlerdi.Üç yıl toprağını ekmeyen veya terk eden çiftçinin toprağı başkasına verilirdi. Bu takdirde bu kişiden ÇİFTBOZAN AKÇESİ adıyla bir vergi alınırdı.
2. Tımar Beyleri: Köylerde yaşayan beyler, çiftçinin denetimini yapar, güvenliği sağlarlardı.
3. Muaflar: Köylüler arasında hiç vergi vermeyen veya çok az verenlere " MUAF " denirdi. Derbentçiler, emekli sipahiler, kalelerde görev yapanlar, din görevlileri, ilim adamları muaflar içinde yer alıyordu.Osmanlılarda Toplum
Toplum yaşantısında İslamı Planlar öndeydi.Devletin düzenleyecisi şeriattır.Şearitın kurucusu hükümdarlıktır.Ordunun beslenmesi için server gerekir.Bu serveti sağlıyabilmek için bolluk ve huzur içinde yaşanyan halka sahip olunmalıdır.Halkın bolluk ve huzur içinde yaşaması adaletle yönetilmesine bağlıdır.
Osmanlı Devletinde toplum Askeri Sınıf ve Reaya olarak ikiye ayrılırdı.Bu sınıfılar Askeri ve Reaye idir.Askeri yönetenleri, Reaye isede yönetilen halkı oluşturuyordu.
Askeri Sınıf
Askeri sınıf devlet için çalışan kimselerdi.Bu sınıfa mensup kişiler vergi vermezdi.Kendi arasında sınıflara ayrılırdı buınlar ;
Seyfiye
Arapçadan gelme seyf kelimesinden türemiştir ve kılıç anl***** gelir.Temeli kapıkulu ve tımar sistemine dayanırdı.görevleri ise halkı refah ve adalet içinde yönetmekti.Yaptıkları hizmet karşılığında devletten toprak alırlardı.
Bu gruba dahil olanlar ; Kapıkulu askerleri, tımarlı sipahiler, azaplar, subaşılar, beylerbeyleri, vezirler…
Diğer isimleri ise; Ehl-i örf, Ehl-iseyf, ümera
İlmiye
Askerin sınıfın ikinci kısımıdır.Bu bölüme mensup olan kişiler adalet ve eğitim işleriyle uğraşırlardı.İslam dininin esaslarını yerine uyarlar ve ona göre yönetim işlerini üstlenirlerdi.Bu bölümeden olan kişiler noterlik, yargıçlık, mahalli yönetim, kadılık, tıp uzmanları, müderris, imam, müezzin eğitim elemanlığı gibi işleri yaparlardı. .Bu sınıf şuan ki üniversite statüsünde olan medreselerde yetişirlerdi.Bu sınıfa mensup olmak için arapça bilmek şarttı.
Bu sınıfı divanda Şeyhülislam temsil ederdi.
Bu sınıfın diğer adı; ehl-i şer
Kalemiye
Askeri sınıfın son mensubudur ve sınıfdaki kişiler devlet kalemlerinde çalışan memurlardan oluşurdu.Devletin üst sınıf bürokratlarını bu sınıftakiler oluştururdu.
2- Reaya
Bu sınıfdaki kişiler günlük yaşamada yönetimle alakası olmayan kişilerden oluşuyordu ve Askeri sınıf tarafında yönetiliyordu.Özellikleri ise;
* Devlete vergi veriyorlar
* Yönetimde hakları yok
* Geçimini tarım, hayvancılık, ticaret, sanaayi ile sağlıyorlardı.
Yerleşim bakımında Osmanlı Devleti yönetimde olduğu gibi Köylüler ve Şehirliler diye sınıflara ayrılıyorlardı.
Şehirliler
Osmanlıda Şehirler önemli bir yer tutuyordu.Siyasi, askeri bütün işler buralarda yapılırdı.Şehirlerin nufüsü 8-10 binin altındaydı ama İstanbulun nufüsü, 700 bin kişi ile Avrupanın en büyük şehiri idi.Şehirde yaşan halklarda kendi aralarında 4 sınıfa ayrılırdı bunlar,
* Askeriler
* Tacirler
* Esnaf
* Diğerleri…
Askeriler
Bu sınıfa mensup olan kişiler yönetimde rol oynarlardı.Bunlar, beylerbeyi, sancakbeyi, subaşı, defterdar…
Tacirler
Osmanlı Devleti ticaret yolları üzerinde olduğunda tacirlikde gelişmiştir.En önemli yerleri ise İstanbul, Trabzon, Kahire, İskenderiye, Şam, Selanik…
Esnaflar
Şehir halkının büyük bir kısımını oluşturuyorlardı.Hammaddeyi işlerler ve ürettikleri malları satarlardı.Günümüzde olduğu gibi çırak, usta, kalfa gibi kendi aralarında sınıfları vardı.İşe çıraklıkdan başlanır sonra kalfa, usta , şeyh, nakip, duacı, çavuş, yiğitbaşı, ve kethüdalığa kadar yükselinebilirdi. Üst seviyedekiler alt seviyede olanları denetim altında tutarlardı.
Diğer Gruplar
Diğer gruplar ise işsizler, göçebeler, seyyar satıcılar ve günümüzdeki ipsiz sapsız kimsele yer alıyordu.
Köylüler
Osmanlı Toplumunun büyük bir kısımı köylerde yaşıyorlardı.Köyde yaşayan halka devletin verdiği raaiyyet çiftliği vardı.Köylüler bu toprakları eker biçer ve karşılığında sipahiye vergi öderlerdi.Bu toprağı devremezlerdi.Bunun dışında Tımar Sistemi ile üretim sağlanırdı.